Τον 17ο και 18ο αιώνα οι περιηγητές εξέδιδαν πλέον συγγράμματα σχετικά με την σπουδαιότητα της περιήγησης στην Ελλάδα και την πρόοδο της αρχαιογνωσίας. Έτσι, ενέπνευσαν και πολλούς άλλους να τολμήσουν τα δικά τους ''αρχαιολογικά'' ταξίδια. Ήταν κυρίως Γάλλοι και Άγγλοι.
Το 1733 ιδρύθηκε η Εταιρεία Ερασιτεχνών (Society of Diletandi )- η οποία χρηματοδοτούσε επανειλημμένες μεθοδικές επισκέψεις ειδικευμένων λογίων και αρχιτεκτόνων στην σκλαβωμένη Ελλάδα. . Η δράση αυτής της εταιρείας κράτησε μέχρι το 1830 ,τότε που είχε αρχίσει να πνέει το πνεύμα της απελευθέρωσης της πατρίδας μας.
Ένα από τα σημαντικά έργα της Society of Diletandi ήταν η δημοσίευση ενός πεντάτομου έργου σχετικά με τις αρχαιότητες των Αθηνών (1762-1830) . Άλλη μνημειώδης έκδοση των Ερασιτεχνών είναι εκείνη των αρχαιοτήτων της Ιωνίας (1769).Οι εκδόσεις αυτές ως έργα-σταθμοί του δυτικού νεοκλασσικισμού, στάθηκαν καθοριστικές στην πρόοδο της αρχαιολογικής επιστήμης και συνέχισαν να ενισχύουν την διάθεση των περιηγητών για τα περιηγητικά ταξίδια των δύο πρώτων δεκαετιών του 19ου αι.-τα οποία βέβαια σχεδόν ποτέ δεν παρέμεναν περιηγητικά και μόνο.
Το γαλλκό αρχαιολογικό ρεύμα ήταν περισσότερο υπόθεση ελληνιζόντων λογίων και συγγραφέων-ενώ η αγγλική κίνηση ήταν πιο πολύ θέμα αρχιτεκτόνων.Έτσι οι Γάλλοι αρχαιόφιλοι εξαπλώθηκαν στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ οι Άγγλοι περιορίστηκαν στον χώρο των τεχνών.
Η όρεξη για λαφυραγώγηση των αχαιοτήτων άρχισε να γίνεται ακόρεστη μετά την δράση του Τόμας Μπρούς ,7ου κόμη του Έλγιν,ο οποίος είχε διοριστεί πρέσβης της Βρεττανίας στην Πύλη από το 1799. Ο ανταγωνισμός των ισχυρών της Δύσης είχε κορυφωθεί,με αποτέλεσμα την πυρετώδη κινητικότητα των αρχαιοτήτων.
Το 1810 ,ο νεαρός Λονδρέζος Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ,γιος του εκκεντρικού αρχιτέκτονα Σάμουελ Κόκερελ .είχε ξεκινήσει για την Ελλάδα έχοντας στις αποσκευές του τα σχέδια των μαρμάρων που είχε αφαιρέσει από τον Παρθενώνα ο κόμης του Έλγιν. Είχε διοριστεί ως έκτακτος βασιλικός αγγελιοφόρος του στόλου. Πολύ ενθουσιώδης και ξεχωριστά όμορφος -κατάφερε γρήγορα να γίνει μέλος αρχαιόφιλης ομάδας-μιας από τις πολλές που συγκροτήθηκαν εκείνη την εποχή στην Αθήνα μεταξύ των νεαρών που καλλιεργούσαν με πάθος τις αρχαίες σπουδές και ορκίζονταν μεταξύ τους αιώνια φιλία και αλληλεγγύη. Αυτοί οι νεαροί καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες έμελλε να μοιραστούν τις μεγαλύτερες έως τότε αρχαιολογικές ανακαλύψεις ,οι οποίες στέρησαν απο την Ελλάδα-λίγα χρόνια πριν την ανεξαρτησία της δύο σημαντικά καλλιτεχνικά σύνολα της αρχαιότητας: τους Αχαϊκούς Αιγηνίτες από τον ναό της Αφαίας και τον κλασικό γλυπτό διάκοσμο του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες,
Μετά την ανακάλυψη του αρχαίκού γλυπτού διάκοσμου του ναού της Αφαίας (θ'αναφερθώ και σ΄'αυτήν) -ο Κόκερελ και η ομάδα του (συνολικά τέσσερις : Κόκερελ, Φόστερ,Χάλλερ και Λίνκ) βρέθηκαν μπροστά σε μια εξίσου σημαντική ανακάλυψη: τη ζωφόρο του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες.Ο ναός είχε πρόσφατα βρεθεί (1765) από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ζοακίμ Μποσέ -οπότε οι περιηγητές που τον είχαν επισκεφτεί ήταν ακόμα λίγοι.
Όταν -δυστυχώς-βρέθηκε εκεί η ομάδα Κόκερελ, μια αλεπού που ζούσε ήσυχα ,ξαφνιάστηκε απ΄την κίνηση και τον θόρυβο και βγήκε τρομαγμένη από το λαγούμι της.Τότε ο Κόκερελ κατάφερε να γλιστρήσει μέσα σ' αυτό και ανακάλυψε έναν ανάγλυφο κένταυρο από την εσωτερική ζωφόρο του ναού. Το πρώτο αυτό εύρημα τ'ονόμασαν Προδότη ,γιατί χάρη σ'αυτό έμαθαν το σημείο όπου είχε καταπέσει ο γλυπτός διάκοσμος από την ζωφόρο του ναού του Απόλλωνα. - 'Ομως οι ντόπιοι και οι τουρκικές αρχές αντέδρασαν στην ανασκαφή κι έτσι οι νεαροί ''αρχαιόφιλοι'' έκρυψαν ξανά μέσα στην γη τα πρώτα ευρήματα και αποφάσισαν να επανέλθουν δριμύτεροι και εφοδιασμένοι με τις απαραίτητες άδειες και πιο οργανωμένοι.
Στα κείμενα που άφησαν τα μέλη αυτής της συντροφιάς εξιστορούνται οι λεπτομέρειες της ανασκαφής και της φυγάδευσης των γλυπτών των Βασσών.Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι ττου 1812 από τα μέλη της εταιρείας στην οποία στο μεταξύ είχαν συμπεριληφθεί και ο Γκρόπιους και ο Λη - ο Λη είχε αναλάβει το οικονομικό βάρος των σημαντικών πλέον σε έκταση και διάρκεια ανασκαφικών δραστηριοτήτων. Ο Αλή,γιος του Βελή και Πασάς του Μοριά,έδωσε την άδεια για τις εργασίες μετέχοντας κατά το ήμισυ στα κέρδη όλης της επιχείρησης. Ο Κόκερελ δεν συμμετείχε στην ανασκαφή. Έλειπε τότε στην Σικελία.
Ο ναός λεηλατήθηκε. Πέρα από την ζωφόρο φυγαδεύτηκαν στην Ζάκυνθο πολλές εκατοντάδες θραύσματα από τον υπόλοιπο διάκοσμο καθώς και από διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη του κτίσματος. Η πώληση ήταν άψογη. Οι αρχαιότητες της Φιγάλειας εκτέθηκαν επί είκοσι μήνες ,ως την δημοπράτησή τους την Άνοιξη του 1814. Πλειοδότησε ο αντιπρόσωπος της Βρετανικής κυβέρνησης . Τα μάρμαρα έφτασαν στο Βρετανικό Μουσείο το 1815.
Τα περισσότερα μέλη της ομάδας που πήραν μέρος στην ανασκαφή συνέθεσαν κείμενα σχετικά με την περιπετειώδη''αρχαιολογική εργασία τους. Ακόμη και ο Κόκερελ, βασιζόμενος τότε σε εκτενείς αδημοσίευτες σημειώσεις του Χάλλερ, συνέταξε το χρονικό της λεηλασίας των Βασσών. Αξίζει να σημειωθεί πως οι αφηγήσεις όλων συμπίπτουν στα περισσότερα σημεία. Τα κείμενά τους αλληλοσυμπληρώνονται ,παρόλο που γράφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και δεν ήταν όλα προρισμένα για δημοσίευση. Η ειλικρίνειά τους, που αγγίζει συχνά τα όρια της αλαζονείας είναι αφοπλιστική. Κανείς δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να συγκαλύψει ορισμένα συμβάντα ή -έστω- να δικαιολογηθεί για τις πράξεις του.Με την μεγαλύτερη ωμότητα ομολόγησαν όλες τις μεθοδεύσεις τους,τις δωροδοκίες των Τούρκων,τις κρυφές φυγαδεύσεις των αρχαιοτήτων,και τις καταστροφές για τις οποίες ήταν υπεύθυνοι.
Τα κατορθώματα του Κόκερελ και της ομάδας του έτυχαν εγκάρδιας αποδοχής.Ο Βύρων τους δέχτηκε θερμά στον περίγυρό του. Μάλιστα προσέλαβε για κάποιο διάστημα τον Γιάκομπ Λίνκ ως προσωπικό του σχεδιαστή. Η διεθνής λόγια κοινότητα υποδέχτηκε μ' ενθουσιασμό την ανακάλυψη.
----------------------
Μια φωτογραφία από τον ναό του Επικούριου Απόλλωνα που ανέβασα στο instagram στάθηκε η αφορμή για να λάβω από έναν φίλο Βρετανό πολλές φωτογραφίες που έβγαλε στο Βρετανικό Μουσείο και απεικονίζουν τα φυγαδευμένα μέλη του ναού.
Παραθέτω εδώ τις πιο χαρακτηριστικές:
Το τοπίο γύρω από τον ναό για να έχουν μια εικόνα του οι επισκέπτες του Μουσείου
τα τμήματα της ζωφόρου που είχε αγκαλιάσει η ιερή γη στον τόπο του ναού και τώρα παγώνουν στην ερημιά της αίθουσας του Μουσείου στην Αγγλία:
Και δυό αρχιτεκτονικά σπαράγματα -ένα θαύμα το καθένα από μόνο του-ένα άρτιο θαύμα!
Μου πήρε λίγο παραπάνω για να συγκεντρώσω και να καταγράψω αυτά τα λίγα στοιχεία εδώ. Η αλήθεια είναι ότι το να μιλώ -με όποιον τρόπο δύναμαι-για την Ελλάδα που φυλάγω και χτίζω μέσα μου, αποτελεί για μένα μια λυτρωτική ανάγκη, όπως ανάγκη είναι και η ίδια η αναπνοή. Όμως όταν σκέφτομαι τους ισχυρούς της Δύσης -οικονομικά μόνον ισχυρούς- που απέσπασαν από τα συνδετικά οστά της Ελλάδας σε μια εποχή που η ίδια ασθμαίνοντας προσπαθούσε να συνέλθει από την σλκαβιά που την βασάνιζε, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία στην οποία είχε περιέλθει, τότε θλίβομαι και απογοητεύομαι πολύ. Μου κοστίζει που τα κομμάτια του πολιτισμού μας με την γαλανή τους αύρα έγιναν πια το πιο κόκκινο αίμα διαμαρτυρίας για την σκέψη μας. Βρίσκονται ήδη διακόσια χρόνια τώρα στο Βρετανικό Μουσείο. Μερικές φορές ανησυχώ μήπως η απουσία αυτή τους γίνει συνήθεια. Εκείνο όμως - εκείνο που με συγκλονίζει πιο πολύ απ'όλα είναι όταν προσπαθώ να φανταστώ τις στιγμές που απομακρύνονταν από τον ναό τους . Σίγουρα θα έριχναν πονεμένες ματιές προς τα πίσω ώσπου χάθηκε από τον ορίζοντά τους..
--αγγελική--
Το 1733 ιδρύθηκε η Εταιρεία Ερασιτεχνών (Society of Diletandi )- η οποία χρηματοδοτούσε επανειλημμένες μεθοδικές επισκέψεις ειδικευμένων λογίων και αρχιτεκτόνων στην σκλαβωμένη Ελλάδα. . Η δράση αυτής της εταιρείας κράτησε μέχρι το 1830 ,τότε που είχε αρχίσει να πνέει το πνεύμα της απελευθέρωσης της πατρίδας μας.
Ένα από τα σημαντικά έργα της Society of Diletandi ήταν η δημοσίευση ενός πεντάτομου έργου σχετικά με τις αρχαιότητες των Αθηνών (1762-1830) . Άλλη μνημειώδης έκδοση των Ερασιτεχνών είναι εκείνη των αρχαιοτήτων της Ιωνίας (1769).Οι εκδόσεις αυτές ως έργα-σταθμοί του δυτικού νεοκλασσικισμού, στάθηκαν καθοριστικές στην πρόοδο της αρχαιολογικής επιστήμης και συνέχισαν να ενισχύουν την διάθεση των περιηγητών για τα περιηγητικά ταξίδια των δύο πρώτων δεκαετιών του 19ου αι.-τα οποία βέβαια σχεδόν ποτέ δεν παρέμεναν περιηγητικά και μόνο.
Το γαλλκό αρχαιολογικό ρεύμα ήταν περισσότερο υπόθεση ελληνιζόντων λογίων και συγγραφέων-ενώ η αγγλική κίνηση ήταν πιο πολύ θέμα αρχιτεκτόνων.Έτσι οι Γάλλοι αρχαιόφιλοι εξαπλώθηκαν στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ οι Άγγλοι περιορίστηκαν στον χώρο των τεχνών.
Η όρεξη για λαφυραγώγηση των αχαιοτήτων άρχισε να γίνεται ακόρεστη μετά την δράση του Τόμας Μπρούς ,7ου κόμη του Έλγιν,ο οποίος είχε διοριστεί πρέσβης της Βρεττανίας στην Πύλη από το 1799. Ο ανταγωνισμός των ισχυρών της Δύσης είχε κορυφωθεί,με αποτέλεσμα την πυρετώδη κινητικότητα των αρχαιοτήτων.
Το 1810 ,ο νεαρός Λονδρέζος Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ,γιος του εκκεντρικού αρχιτέκτονα Σάμουελ Κόκερελ .είχε ξεκινήσει για την Ελλάδα έχοντας στις αποσκευές του τα σχέδια των μαρμάρων που είχε αφαιρέσει από τον Παρθενώνα ο κόμης του Έλγιν. Είχε διοριστεί ως έκτακτος βασιλικός αγγελιοφόρος του στόλου. Πολύ ενθουσιώδης και ξεχωριστά όμορφος -κατάφερε γρήγορα να γίνει μέλος αρχαιόφιλης ομάδας-μιας από τις πολλές που συγκροτήθηκαν εκείνη την εποχή στην Αθήνα μεταξύ των νεαρών που καλλιεργούσαν με πάθος τις αρχαίες σπουδές και ορκίζονταν μεταξύ τους αιώνια φιλία και αλληλεγγύη. Αυτοί οι νεαροί καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες έμελλε να μοιραστούν τις μεγαλύτερες έως τότε αρχαιολογικές ανακαλύψεις ,οι οποίες στέρησαν απο την Ελλάδα-λίγα χρόνια πριν την ανεξαρτησία της δύο σημαντικά καλλιτεχνικά σύνολα της αρχαιότητας: τους Αχαϊκούς Αιγηνίτες από τον ναό της Αφαίας και τον κλασικό γλυπτό διάκοσμο του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες,
Μετά την ανακάλυψη του αρχαίκού γλυπτού διάκοσμου του ναού της Αφαίας (θ'αναφερθώ και σ΄'αυτήν) -ο Κόκερελ και η ομάδα του (συνολικά τέσσερις : Κόκερελ, Φόστερ,Χάλλερ και Λίνκ) βρέθηκαν μπροστά σε μια εξίσου σημαντική ανακάλυψη: τη ζωφόρο του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες.Ο ναός είχε πρόσφατα βρεθεί (1765) από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ζοακίμ Μποσέ -οπότε οι περιηγητές που τον είχαν επισκεφτεί ήταν ακόμα λίγοι.
Όταν -δυστυχώς-βρέθηκε εκεί η ομάδα Κόκερελ, μια αλεπού που ζούσε ήσυχα ,ξαφνιάστηκε απ΄την κίνηση και τον θόρυβο και βγήκε τρομαγμένη από το λαγούμι της.Τότε ο Κόκερελ κατάφερε να γλιστρήσει μέσα σ' αυτό και ανακάλυψε έναν ανάγλυφο κένταυρο από την εσωτερική ζωφόρο του ναού. Το πρώτο αυτό εύρημα τ'ονόμασαν Προδότη ,γιατί χάρη σ'αυτό έμαθαν το σημείο όπου είχε καταπέσει ο γλυπτός διάκοσμος από την ζωφόρο του ναού του Απόλλωνα. - 'Ομως οι ντόπιοι και οι τουρκικές αρχές αντέδρασαν στην ανασκαφή κι έτσι οι νεαροί ''αρχαιόφιλοι'' έκρυψαν ξανά μέσα στην γη τα πρώτα ευρήματα και αποφάσισαν να επανέλθουν δριμύτεροι και εφοδιασμένοι με τις απαραίτητες άδειες και πιο οργανωμένοι.
Στα κείμενα που άφησαν τα μέλη αυτής της συντροφιάς εξιστορούνται οι λεπτομέρειες της ανασκαφής και της φυγάδευσης των γλυπτών των Βασσών.Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι ττου 1812 από τα μέλη της εταιρείας στην οποία στο μεταξύ είχαν συμπεριληφθεί και ο Γκρόπιους και ο Λη - ο Λη είχε αναλάβει το οικονομικό βάρος των σημαντικών πλέον σε έκταση και διάρκεια ανασκαφικών δραστηριοτήτων. Ο Αλή,γιος του Βελή και Πασάς του Μοριά,έδωσε την άδεια για τις εργασίες μετέχοντας κατά το ήμισυ στα κέρδη όλης της επιχείρησης. Ο Κόκερελ δεν συμμετείχε στην ανασκαφή. Έλειπε τότε στην Σικελία.
Ο ναός λεηλατήθηκε. Πέρα από την ζωφόρο φυγαδεύτηκαν στην Ζάκυνθο πολλές εκατοντάδες θραύσματα από τον υπόλοιπο διάκοσμο καθώς και από διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη του κτίσματος. Η πώληση ήταν άψογη. Οι αρχαιότητες της Φιγάλειας εκτέθηκαν επί είκοσι μήνες ,ως την δημοπράτησή τους την Άνοιξη του 1814. Πλειοδότησε ο αντιπρόσωπος της Βρετανικής κυβέρνησης . Τα μάρμαρα έφτασαν στο Βρετανικό Μουσείο το 1815.
Τα περισσότερα μέλη της ομάδας που πήραν μέρος στην ανασκαφή συνέθεσαν κείμενα σχετικά με την περιπετειώδη''αρχαιολογική εργασία τους. Ακόμη και ο Κόκερελ, βασιζόμενος τότε σε εκτενείς αδημοσίευτες σημειώσεις του Χάλλερ, συνέταξε το χρονικό της λεηλασίας των Βασσών. Αξίζει να σημειωθεί πως οι αφηγήσεις όλων συμπίπτουν στα περισσότερα σημεία. Τα κείμενά τους αλληλοσυμπληρώνονται ,παρόλο που γράφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και δεν ήταν όλα προρισμένα για δημοσίευση. Η ειλικρίνειά τους, που αγγίζει συχνά τα όρια της αλαζονείας είναι αφοπλιστική. Κανείς δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να συγκαλύψει ορισμένα συμβάντα ή -έστω- να δικαιολογηθεί για τις πράξεις του.Με την μεγαλύτερη ωμότητα ομολόγησαν όλες τις μεθοδεύσεις τους,τις δωροδοκίες των Τούρκων,τις κρυφές φυγαδεύσεις των αρχαιοτήτων,και τις καταστροφές για τις οποίες ήταν υπεύθυνοι.
Τα κατορθώματα του Κόκερελ και της ομάδας του έτυχαν εγκάρδιας αποδοχής.Ο Βύρων τους δέχτηκε θερμά στον περίγυρό του. Μάλιστα προσέλαβε για κάποιο διάστημα τον Γιάκομπ Λίνκ ως προσωπικό του σχεδιαστή. Η διεθνής λόγια κοινότητα υποδέχτηκε μ' ενθουσιασμό την ανακάλυψη.
Μια φωτογραφία από τον ναό του Επικούριου Απόλλωνα που ανέβασα στο instagram στάθηκε η αφορμή για να λάβω από έναν φίλο Βρετανό πολλές φωτογραφίες που έβγαλε στο Βρετανικό Μουσείο και απεικονίζουν τα φυγαδευμένα μέλη του ναού.
Παραθέτω εδώ τις πιο χαρακτηριστικές:
Το τοπίο γύρω από τον ναό για να έχουν μια εικόνα του οι επισκέπτες του Μουσείου
--αγγελική--
