Οι Σπαρτιάτες και οι άλλοι.- Μέρος β'

 Ποιοί ήταν οι Σπαρτιάτες; Αυτό είναι τόσο ξεκάθαρο όσο κι ο μέλανας ζωμός ,που γεύονταν καθημερινά. Οι ίδιοι δήλωναν Δωριείς, όπως οι Μεσσήνιοι, αλλά στην πραγματικότητα τους χώριζαν κόσμοι ολόκληροι κι όχι μόνο τα βουνά του Ταϋγέτου. Το μόνο κοινό που είχαν σίγουρα ήταν ο ουρανός.  Απ'τις δυο πλευρές των βουνών ,τιμούσαν -δίπλα στην νεόφερτη θεά Άρτεμη -τον αυτόχθονα θεό Ποσειδώνα. Στην περιοχή επικρατούσε η απόλυτη αντίφαση :ειρήνη στη Μεσσήνη, πολεμική διάθεση στη Λακωνία-έτσι ήθελαν ν' αποκαλούν τη χώρα τους οι Σπαρτάτες. Δεν τους ταίριαζε καθόλου -ως εικόνα- πως οι ''κακοί'' Δωριείς υπήρξαν οι πρώτοι ευεργέτες του κόσμου. Οι ηγέτες των Σπαρτιατών απαγόρευαν τον φόβο. Ο περίφημος Λκούργος έλεγε πως δεν έπρεπε να φοβούνται ούτε ζωντανούς, ούτε νεκρούς. Οπότε, έπρεπε να εξαφανιστούν όλοι όσοι προκαλούσαν φόβο.
 Οι Μεσσήνιοι είχαν ένα όραμα, οι Σπαρτιάτες ίσως  ένα τραύμα. Ίσως κάτι που τους καταπίεζε -και που ήθελαν ν' αποσιωπήσουν -να είχε κωδικοποιηθεί στη συμπεριφορά τους. Για κάποιο λόγο δεν ένιωθαν άνετα με όλους τους υπόλοιπους και ισχυρίζονταν πως απεχθάνονταν την δικτατορία. Έτσι ο Λυκούργος, ο μυθικός νομοθέτης τους, εμπνεύστηκε έναν τρόπο διακβέρνησης που την καθιστούσε αδύνατη. Πολλοί ιστορικοί θεώρησαν πως ο Λυκούργος υπήρξε μια μυθική-συμβολική φιγούρα. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως υπήρξε πραγματικά και πως έφτιαξε την ευφυή νομοθεσία του γύρω στο 800 π.Χ. Όρισε διπλή βασιλεία-δύο βασιλιάδες ήταν καλύτερα, γιατί μπορούσε ο ένας να ελέγχει τον άλλον. Κι επειδή ούτε αυτό ήταν αρκετό, διορίστηκαν και οι πέντε έφοροι, που μεριμνούσαν τόσο για το λαό,όσο και για τους δυο βασιλιάδες. Για να εξασφαλίσει ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο, ο Λυκούργος εισήγαγε την Γερουσία ως σημαντική καινοτομία. Αυτό το συμβούλιο των σοφών γερόντων δυνάμωνε την πεπόίθηση των πολιτών και δεν τους άφηνε να παρεκκλίνουν από θαυμασμό προς τους βασιλείς-ούτε όμως άφηνε τους βασλείς να οραματίζονται πως θα εξουσιάσουν τον λαό. Με τον τρόπο αυτό οι 28 γεροντότεροι της Σπάρτης αποτέλεσαν την ασφαλή άγκυρα που εξασφάλιζε την ηρεμία και την συνέχεια.
 Ο Λυκούργος είχε επινοήσει μια κάποια δημοκρατία πολύ καιρό πριν να έχουν αυτήν την ιδέα οι Αθηναίοι : ορίζω ένα συμβούλιο γερόντων δίπλα στους βασιλείς, θεσπίζω κατα καιρούς συγκέντρωση του λαού όπου γίνονται προτάσεις και λαμβάνονται αποφάσεις. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι μεταξύ τους.
 Ωστόσο ως προς τη διατροφή δεν υπήρχε ισότητα. Ο Λυκούργος είχε   ορίσει συγκεκριμένη ποσότητα φαγητού για άντρες και γυναίκες. Επίσης εξαφάνισε τα χρήματα. Οι αγοραπωλησίες δεν γινόταν με ασήμι και χρυσάφι αλλά με τα σιδερένια κέρματα που έκοψε,τα οποία ήταν βαριά και χαμηλής αξιάς ,ώστε να μην μπαίνει κανείς εύκολα στην σκέψη της συσσώρευσής τους. Εξάλλου δεν είχαν καμμία αξία έξω απ'την περιοχή τους.
Η απουσία χρημάτων απομόνωσε τους Σπαρτιάτες,εφάσον εξασθένισε το εμπόριο. Με την επιμονή του για έλεγχο ο Λυκούργος είχε την εποπτεία των τροφίμων . Όλοι έπαιρναν την ίδια ποσότητα κριθαρένιου αλευριού,σιταριού, κρασιού,τυριού και σύκων. Μεγάλη ποικιλία δεν υπήρχε ,εφόσον πρωί μεσημέρι και βράδυ επικρατούσε ως γεύμα ο μέλανας ζωμός-που μάλλον δεν ήταν τόσο κακός όσο η φήμη του. Μπορεί να ήταν αποκρουστικός στην όψη, όχι όμως και στην γεύση.Ήταν μια σούπα από αίμα σφαχτών, χοιρινό κρέας, μπαχαρικά και ξύδι. Κανένας Σπαρτιάτης δεν τολμούσε να την αποφύγει-διαφορετικά κινούσε τις υποψίες πως κάτι είχε φάει κρυφά-πράγμα που δεν ήταν επιτρεπτό στο κράτος του Λκούργου.
 Ιδιωτική περιουσία και ιδιωτική ζωή δεν υπήρχε στη Σπάρτη. Τα παιδιά αναθρέφονταν με δημόσια έξοδα.Ο έλεγχος των γεννήσεων ήταν άκαμπτος . Τα παιδιά εξετάζονταν κατά την γέννησή τους και όσα κρίνονταν αδύναμα εκτοπίζονταν σ'ένα φαράγγι του Ταϋγέτου.
 Ο μικρός Σπαρτιάτης ήταν ένας στρατιώτης. Στα επτά του χρόνια μεγάλωνε ήδη σε στρατώνες. Μάθαινε τόσο γράψιμο και διάβασμα όσο ήταν αναγκαίο για τα βασικά-κατά τ'άλλα η εκπαίδευσή του ήταν βασισμένη στην ικανότητα να υπακούει,ν'αντέχει στις κακουχίες και να νικά στις μάχες. Περπατούσε ξυπόλυτος και εκτελούσε όλες τις ασκήσεις τους κατά κανόνα γυμνός. Στα δώδεκα χρόνια του αποκτούσε ένα χιτώνα και οι μέρες της φροντίδας του σώματός του ήταν πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες. Κοιμόταν μαζί με άλλους -κατά ομάδες -μέσα σε καλύβες σπάζοντας με γυμνά χέρια -και χωρίς κάποιο είδος μαχαιριού -τις άκρες των καλαμιών.
 Κοινές δοκιμασίες, κοινά σπίτια. κοινή σούπα. Μόνο οι γυναίκες άλλαζαν την  εικόνα στη μονότονη Σπάρτη. Εφόσον ο κόσμος των αντρών δεν απαιτούσε καθαριότητα και μαγείρεμα και τα παιδιά τους ακόμα τα έπαιρνε το κράτος, οι ίδιες ήταν ελεύθερες να κάνουν ό,τι ήθελαν. Έτσι, οι γυναίκες στην Σπάρτη είχαν φτάσει σε μια ελευθερία,που στην υπόλοιπη Ελλάδα ήταν αδιανόητη. Το μοναδικό καθήκον τους ήταν οι καθημερινές ώρες γύμνασης,που κι αυτές είχαν οριστεί απ'τον Λυκούγο. Οι δυνατές γυναίκες θα γενννούσαν δυνατούς στρατιώτες. Έτσι,εξασκούνταν και οι ίδιες στην πάλη και στο τρέξιμο και διδάσκονταν να ρίχνουν δίσκο και δόρυ.Το πρότυπό τους δεν ήταν πια η προγονική θεά του τόπου,η Δήμητρα. Το πρότυπό τους ήταν πλέον οι Αμαζόνες.
 Οι Σπαρτιάτισσες μαζί με τους μύες απέκτησαν και αυτοεκτίμηση. Η Αθήνα επέκρινε την χαρακτηριστική άνεσή τους ,η οποία δεν περιοριζόταν μόνο στα διάφανα ενδύματά τους. Αυτές ποτέ δεν ήταν υπάκουες νοικοκυρές και ποτέ υποχείριο των ανδρών.Οι ίδιες  διάλεγαν τον άνδρα τους-που συχνά δεν ήταν μόνο ένας.
 Οι Σπαρτιάτες δεν ήξεραν μόνο με τα όπλα να στοχεύουν. Οι παρατηρήσεις τους ήταν εξίσου απόλυτες και αιχμηρές.-και μέχρι σήμερα θρυλικές.Την τέχνη στις λέξεις την εκτιμούσαν στην Σπάρτη όσο και την τέχνη στον πόλεμο. Σ'αυτή την πόλη δεν σφυρηλατούσαν μόνο ξίφη,αλλά και φράσεις.
 Ένας απ'τους μεγαλύτερους ποιητές της αρχαϊκής εποχής ,ό Αλκμάνας ,που έζησε εκεί, τραγούδησε σύντομα και  λυρικά πως ο ποιητής κι ο στρατιώτης είναι εξίσου σημαντικοί για το κράτος. Τις λέξεις τις μεταχειρίζονταν πράγματι ως όπλα (πράγμαπου ήταν αποφασιστικής σημασίας στον μακρύ Μεσσηνιακό πόλεμο).  Στην επιφανή ομάδα των επτά σοφών οι τρεις είναι απ'την Λακωνία: ο Αριστομένης, ο Χίλων και ο Μύσων.
 Η Σπάρτη αποτέλεσε μια πόλη αντιφάσεων.

Μεσσήνιοι και Μυκηναίοι- Α' Μέρος

Τι έχει αυτός ο τόπος και δεν μπορεί κανείς να τον ξεχάσει, αν μια φορά τον έχει δει; Κατ'αρχήν ,είναι γεμάτος με πολιτισμικά άνθη αιώνων. Ήδη απ' το 3000 π.Χ. -κατά την εποχή του χαλκού -η ανάμειξη κασσίτερου και χαλκού έδινε μέταλλο αξεπέραστο σε σκληρότητα .Μ'αυτό φτιάχτηκαν -πέρα απ'τα όπλα-άπειρα έργα τέχνης ,που σπερματικά έδωσαν την ιδέα της μορφής τους στους επόμενους αιώνες ,τους αιώνες των πιο όμορφων γλυπτών.
 Πρωτεύουσα της περιοχής ,που μια μέρα θα ονομαζόταν Μεσσήνη ,ήταν εκείνη την εποχή η αμμώδης Πύλος . O Όμηρος λέει για τον βασιλιά της Πύλου πως ήταν η ίδια η προσωποποίηση της Δικαιοσύνης, πράγμα που μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ακόμα κι από την περιβαλλοντική πολιτική που ο βασιλιάς εφάρμοζε. Ήταν ένας οικολόγος του 1250 π. Χ. ,ο οποίος διέθετε μια ομάδα εργατών,εξειδικευμένων στην προστασία της φύσης ,καθώς οι κάτοικοι της περιοχής κατέστρεφαν τα δάση για τους γνωστούς ανά τους αιώνες λόγους.
 Oι καλλιέργειες ήταν πλούσιες και φροντισμένες . Υπήρχαν  ελιές,συκιές, που ρίζωσαν για πάντα στον τόπο .Κοντά σ'αυτά υπήρχε κι η καρυδιά ,που την είχαν φέρει οι προγενέστεροι δεινοί θαλασσοπόροι της αρχέγονης αυτής γης από τα ταξίδια τους στη Μικρά Ασία. Στα χωράφια εκτός από σιτάρι και κριθάρι, πλήθαινε κι η σίκαλη, που επίσης την είχαν φέρει απ' την Ανατολή. Τα σταφύλια  ωρίμαζαν κάτω απ'τον ανεξάντλητο ήλιο.
 Πέρα από τους καρπούς της γης, φημίζονταν και για τους καρπούς του πνεύματος και της υψηλής αισθητικής τους. Ως ειδικοί στη μεταλλοτεχνία ήταν φημισμένοι και για τα όπλα που κατασκεύαζαν.  Τα πιο περιζήτητα ήταν τα ξίφη και δόρατα made in Mykene  ή made in Pylos (όπως θα λέγαμε σήμερα)  . Οι σιδηρουργοί της Πελοπονήσου θεωρούνταν οι καλύτεροι και μετά απ' την εποχή του Χαλκού.
Επιπλέον, ο πελάτης βασιλιάς νοιάζονταν για την απόκτηση κι άλλων αγαθών . Σ'όλη τη διάρκεια  των ανακτορικών χρόνων (που θεωρείται η Πρωτοελλαδική 2 περίοδος ) ,όπως και στα μυκηναϊκά χρόνια, άπειρες ήταν οι παραγγελίες γι' αρώματα και μυρωδάτα ελαιώδη χρίσματα σώματος που παράγονταν στην περιοχή. Οι πλούσιες πόλεις της Ανατολής ,μεταξύ των οποίων και η Τροία πλήρωναν  ακριβά για να τ' αποκτήσουν.
 Οι αποθήκες στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα,στην Πύλο στη Σπάρτη ήταν γεμάτες με θησαυρούς .Το εμπόριο έφερε πλούτο ( ίσως και κάτι άλλο πέρα απ'το εμπόριο ,που δεν συνάδει ώστε ν'αναφερθεί εδώ ). Τα τραπέζια λύγιζαν απ'τα χρυσά μαχαιροπίρουνα και οι άρχοντες κάτω απ'τις βαριές χρυσές κορώνες. Οι τάφοι έμοιαζαν με μεταλλεία χρυσού.Οι βασιλιάδες θα μπορούσαν να είναι ικανοποιημένοι, αλλά οι άνθρωποι ποτέ δεν ήταν διαφορετικοί. Οι Μυκηνάοι ήθελαν πιο πολλά-πιο πολύ μπρούντζο,πιο πολύ χρυσό και-κυρίως πιο πολλή εξουσία. Δίπλα από τη  χώρα της Μεσσήνης έίχε αρχίσει  πόλεμος για την Τροία. Κάπου πάνω στα εφτά όρη του Ταϋγέτου είχε το παλάτι της κάποτε η Ελένη , τ' όμορφο βλαστάρι απ'τον σύνδεσμο του Δία και της Λήδας. Η Ελένη ήταν ευτυχισμένη με τον Μενέλαο ,μέχρι που εμφανίστηκε ο Πάρης για να πάρει το δώρο που του είχε υποσχεθεί η θεά Αφρροδίτη. Κι ο πόλεμος ξεκίνησε.
Η Τροία ήταν η πιο πλούσια πόλη της Προϊστορίας, καθώς  είχε τον έλεγχο της πιο βασικής πρώτης ύλης: του μπρούντζου.Γι'αυτό πολύ τους βόλεψε τους Αχαιούς αυτή οι απαγωγή,εάν τελικά είχε πραγματικά γίνει. Η λίστα με τους συμπολεμιστές, που αναφέρει ο Όμηρος είναι αξιοσημείωτη. Ο ίδιος ο βασιλιάς Νέστορας είχε στείλει πέντε πλοία και στρατιώτες κατέβηκαν για να στρατευθούν από τις κορυφές της Ιθώμης, όπου ο Δίας είχε στήσει τον δεύτερο Όλυμπό του,
 Η νίκη του Αγαμέμνονα έφερε κρίση στις Μυκήνες, Ο πόλεμος εμπόδισε την ανταλλαγή προϊόντων με την Αίγυπτο . Μαζί με τους Μυκηναίους ήρωες ναάγησε και η οικονομία τους γιατί δεν εξαφάνισαν μόνο την Τροία αλλά και τις πρώτες ύλες που παρείχε και την αγορά που τους στήριζε μέχρι τότε. Η υπεροχή του Μυκηναίου βασιλιά έφερε στο καθεστώς του αμετάκλητη ήττα. Οι σιδηρουργοί στην Πύλο και στις Μκήνες δεν είχαν πια δουλειά και υπάρχαν προίόντα ανταλλαγής που ξέμεναν στα ράφια.
 Την πτώση του παλιού συστήματος την επιδεινώνουν πολλαπλοί σεισμοί. Η συλλαβογράμματη Γραμμική Β γραφή υποβαθμίζεται μαζί με την ελίτ. Γιατί  όταν μια ελίτ χάνεται,χάνονται μαζί μ'άυτήν και οι αυστηρά κρυμμένες δυνατότητές της. Οι τέσσερις αιώνες μετά απ'τον Τρωϊκό πόλεμο ονομάστηκαν σκοτεινοί.
Για τις επόμενες γενιές μαζί με τον υψηλό πολιτισμό ξεχνιούνται και οι εξελιγμένοι τρόποι καλλιέργειας της γης. Μόνο η δρυς ,το ιερό δέντρο του Δία θεριεύει στην άγρια της φύση.Τετρακόσσια χρόνια αργότερα  Δωριείς κατεβαίνουν απ'τις κορυφές του Ταϋγέτου. Κανείς δεν έμαθε ποτέ από που ακριβώς. Το σίγουρο είναι πως ήταν πολύ εξοικειωμένοι με τα βουνά της τεράστιας ορασειράς,σαν να είχαν γεννηθεί απ'τα ίδια τα σπλάχαν των βουνών. Όσοι κατέβηκαν απ'τη δυτική πλευρά ενώθηκαν με τους τελευταίους Μυκηναίους κι όλοι μαζί σήκωσαν τα μανίκια. Καθάρισαν τα χωράφια , διευθέτησαν τα προβλήματα της καλιέργειας . Ελιές και συκιές καλλιεργήθηκαν από την αρχή. Όλα θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί τέλεια αν οι Μεσσήνιοι (που είχαν πάρει τ'όνομά τους απ' την μυθική βασίλισσά τους ) είχαν απλά άλλους γείτονες. Α'την άλλη πλευρά του Ταϋγέτου κρύβονταν οι Σπαρτιάτες.